Tomaszów Mazowiecki u progu niepodległości. Tak wyglądało miasto na przełomie wieków STARE ZDJĘCIA

W latach 1914-1918 Tomaszów Mazowiecki znajdował się pod okupacją niemiecką. Leżał na terenie powiatu brzezińskiego i Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego. W 1915 roku niemieckie władze okupacyjne zarządziły zmianę granic administracyjnych miasta. W granice miasta włączono wtedy otaczające miasto pobliskie wsie i osady: od strony północnej zostały włączone wsie Nieborów, Starzyce i Tomaszówek, od wschodu osady: Wilanów, Gustek, Michałówek, Nowy Port, Bocian i Kępa Łazisko, na południe wsie Brzustówka i folwark Tomaszówek Poduchowny; na zachodzie osada Rolandówka. Powierzchnia Tomaszowa zwiększyła się prawie czterokrotnie - z 486,9 ha do 1895 ha. W ten sposób w granicach miasta znalazła się także rzeka Pilica.

Zobaczcie, jak wyglądał Tomaszów u progu niepodległości - pod koniec XIX i na początku XX wieku.

Mieszkańcy Tomaszowa Mazowieckiego po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku z coraz większą nadzieją patrzyli na możliwość odzyskania przez Polskę niepodległości. Wielu mieszkańców miasta stanęło do walki o odzyskanie suwerenności państwowej w szeregach Legionów Polskich. Szacuje się, iż służyło wśród nich ponad 100 tomaszowian.

W Tomaszowie Mazowieckim w kwietniu 1917 r. w wyniku wyborów kurialnych ukonstytuowała się Rada Miejska. W skład Rady weszło 10 radnych wyznania katolickiego, 10 wyznania mojżeszowego oraz 4 ewangelików.

W mieście po wybuchu I wojny światowej panowała bardzo trudna sytuacja gospodarcza spowodowana grabieżczą polityką okupanta niemieckiego. Z zakładów przemysłowych czynne były jedynie tartaki i Tomaszowska Fabryka Sztucznego Jedwabiu. Przestoje w działalności tomaszowskich fabryk, w połączeniu z wynikającymi z realiów okupacyjnych problemami aprowizacyjnymi, przyniosły mieszkańcom bezrobocie i głód.

Pomimo ciężkiej sytuacji mieszkańcy Tomaszowa wykazywali patriotyczną postawę. Przejawem tego były zorganizowane w dniach 14-15 października 1917 r. przez Komitet Obchodów 100. Rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki obchody kościuszkowskie. Rada Miejska zmieniła nazwę Rynku św. Józefa na plac Tadeusza Kościuszki - przywódcy powstania z 1794 r. Na tomaszowskim rynku wmurowano wówczas kamień węgielny pod budowę pomnika bohatera insurekcji kościuszkowskiej. Uroczyste odsłonięcie pomnika miało miejsce 3 listopada 1918 r.

11 listopada 1918 r. w Tomaszowie powstała Rada Delegatów Robotniczych. Następnego dnia Rada Miejska przekazała jej władzę w mieście. Rada podjęła szereg przedsięwzięć w celu poprawy sytuacji gospodarczej i aprowizacyjnej miasta. W dniu 12 grudnia po interwencji Komisarza Rządowego na powiat brzeziński władzę w Tomaszowie przejęła ponownie Rada Miejska.

Także 12 listopada 1918 r. członkowie tomaszowskiej kompanii POW oraz Milicji Ludowej dokonali rozbrojenia garnizonu niemieckiego stacjonującego w budynkach przy ul. Pilicznej (obecnie I. Mościckiego), a następnie na dworcu kolejowym.

Wybory samorządowe w Tomaszowie odbyły się 9 marca 1919 r. Wybrano wówczas Radę Miejską liczącą 28 radnych i 14 zastępców radnych. Przewodniczącym Rady został wybrany Karol Kotarski, jego zastępcą Wojciech Kamiński a sekretarzem Aleksander Gawroński. Prezydentem miasta został wybrany Stanisław Gruszczyński.

Źródło Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim